Η ειρωνική εξέλιξη των ιδεών

Ο εθνικισμός,υπήρξε κατα τον 18ο αιώνα το ιδεολογικό άρμα της ανερχόμενης αστικής τάξης απέναντι στην πολιτική κυριαρχία των αυτοκρατοριών και των αριστοκρατών. Πέτυχε πράγματι το στόχο του. Σε πολιτικό επίπεδο,οδήγησε στην αποδόμηση των μεγάλων αυτοκρατοριών, στο σχηματισμό των εθνικών κρατών και στη συνακόλουθη ενδυνάμωση του πολιτικού ρόλου των αστών,μέσω του κοινοβουλευτισμού. Δύο αιώνες αργότερα,έγινε το ιδεολογικό όχημα δυο δικτατόρων που έσυραν τη Γερμανία και την Ιταλία στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Το παλιό ιδεολόγημα των αστών,στην υπηρεσία του ολοκληρωτισμού,όπως τον ενσάρκωσαν Χίτλερ και Μουσολίνι.

Ο σοσιαλισμός,υπήρξε μεταξύ άλλων κήρυκας του προλεταριακού διεθνισμού. Προέκρινε τον ιστορικό μαρασμό του κράτους και την αντικαταστασή του απο την παγκόσμια αταξική κοινωνία. Στην πράξη,καθ´όλη τη διάρκεια της πολιτικής του υλοποίησης στον 20ο αιώνα,υπήρξε το ιδεολογικό άλλοθι της γεωπολιτικής εξάπλωσης της Σοβιετικής Ένωσης και της αναβίωσης των βλέψεων της πάλαι ποτέ αυτοκρατορικής Ρωσίας. Όλα τα σοσιαλιστικά κόμματα και κινήματα,διαμόρφωναν την πολιτική τους υπό την κηδεμονία είτε της Κομιντέρν είτε του ΚΚΣΕ. Κατά λογική συνέπεια,η πολιτική τους εξυπηρετούσε τις γεωπολιτικές επιδιώξεις της ΕΣΣΔ χωρίς παρεκκλίσεις.

Ο φιλελευθερισμός,διατήρησε ερείσματα διαχρονικά σε όλες τις τάξεις. Την ελευθερία αναζήτησαν οι δούλοι υπό τον Σπάρτακο στην αρχαία Ρώμη. Την ελευθερία της τάξης τους διεκδικούσαν οι Πατρίκιοι έναντι του Αυτοκράτορα, οι Αθηναίοι πολίτες έναντι των Ηγεμόνων,οι Άγγλοι ευγενείς που πρότειναν τη Magna Carta στο Βασιλιά Ιωάννη,οι ευγενείς και οι αστοί της Ένδοξης Επανάστασης,οι πατέρες της Αμερικανικής Επανάστασης,το αστικό κομμάτι της Γαλλικής Επανάστασης,οι Ευρωπαίοι αστοί το 1848 κ.ο.κ

Ο Νίτσε στη "Γενεαλογία της ηθικής" ισχυρίζεται οτι η ελευθερία ειναι η ηθική του δούλου. Πρόκειται και κοντόφθαλμη κατα τη γνώμη μου ερμηνεία. Δεν αποζήτησαν μονο οι δούλοι την ελευθερία τους,αλλά και οι ευγενείς και οι αστοί,έναντι των εκάστοτε ηγεμόνων. Ο Ζουβενέλ στο "Περί δύναμης" αποκαλύπτει τις αριστοκρατικές ρίζες της ελευθερίας ανά τους αιώνες.
Στο πλαίσιο αυτών των αντιλήψεων,ο φιλελευθερισμος εξυπηρέτησε διαχρονικά πλήθος πολιτικών επιδιώξεων. Απο την απελευθέρωση των δούλων και την κατάργηση της δουλείας,μέχρι τη θεμελίωση του κοινοβουλευτισμού,τη διάκριση των εξουσιών,τα ατομικά δικαιώματα,τον περιορισμό της αυθαιρεσίας του ηγεμόνα.
Τι συνέβη όμως στο μεταπολεμικό κόσμο; Σε πολλές περιπτώσεις οι παλιοί ανερχόμενοι αστοί που διεκδικούσαν περισσότερη ελευθερία,έγιναν σύγχρονοι αριστοκράτες που την εχθρεύονται. Οι σημερινοί αριστοκράτες φυσικά,δεν ειναι ευγενείς που κατοικούν σε πύργους και διαθέτουν δουλοπάροικους. Η σύγχρονη αριστοκρατία έχει διαφορετική μορφή: συνδικαλιστές "ευγενών" (κλει στών) επαγγελμάτων, εκπρόσωποι δημοσίων οργανισμών,κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες,ιδού ορισμένοι τυπικοί εκπρόσωποι της σύγχρονης αριστοκρατίας. Διόλου τυχαία αποτελούν και τους συνεπέστερους αντιπάλους του φιλελευθερισμού. Ο φιλελευθερισμος δεν εχθρεύεται τον πλούτο,αλλά πολλοί πλούσιοι απεχθάνονται τον ελεύθερο ανταγωνισμό που ο φιλελευθερισμός διακηρύσσει. Ειναι φυσικά,μια απόλυτα κατανοητή επιλογή. Οι πλουτίσαντες επειδή προστατεύτηκαν απ τον ελεύθερο ανταγωνισμό,δεν έχουν κανέναν λόγο να επιθυμούν να εκτεθούν σ´αυτον,διακινδυνεύοντας την απώλεια των προνομίων τους. "Ανθρώπινο,πολυ ανθρώπινο",για να ξαναθυμηθούμε τον Νίτσε.

Τι συμπέρασμα μπορεί κανεις να βγάλει απο την παραπάνω ενδεικτική παράθεση της εξέλιξης των ιδεολογιών; Νομίζω κατι που προκύπτει απο την ωφελιμιστική τους φύση. Όλες οι ιδεολογίες διατείνονται οτι επιδιώκουν "το γενικό καλό" ή "το ατομικό καλό". Πίσω απο τη γενικόλογη διακήρυξη υπάρχει η παραδοχή οτι όλες οι ιδεολογίες έχουν ωφελιμιστική αναφορά. Ακόμη και όσες ομνύουν στον "αλτρουϊσμό" τελικά παραδέχονται οτι αποσκοπούν και σε ίδιον όφελος.
Αυτό σημαίνει οτι,υπόκεινται στις συνεχείς διαφοροποιήσεις των συμφεροντολογικών επιδιώξεων του κοινωνικού σώματος στο οποίο απευθύνονται.
Η κοινωνική απελευθέρωση,για παράδειγμα,κατα περιόδους αποτέλεσε σύνθημα του σοσιαλισμού,του φιλελευθερισμού,ακόμη και του φασισμού. Ειναι προφανές οτι η κοινή συνθηματολογία υποκρύπτει διαφορετικές ερμηνείες και πολιτικές επιδιώξεις.
Οι φιλελευθεροι είδαν με αποτροπιασμό την ανέγερση του τείχους του Βερολίνου και πανηγύρισαν την πτώση του,αλλα σήμερα αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τις αθρόες μεταναστευτικές ροές και αρκετοί βλέπουν θετικά το ενδεχόμενο ανέγερσης διασυνοριακών φραγμάτων.

Οι ιδεολογίες εξελίσσονται με βασική τους παράμετρο το ωφελιμιστικό στοιχείο. Τα "ιερά κείμενα" καθεμιάς ειναι χρήσιμα ως πηγές θεωρητικής θεμελίωσης, αλλά παντελώς δευτερεύοντα στη διαδικασία ιστορικής εξέλιξης των ιδεών.
Μόλις η απλή αυτή αλήθεια γίνει κατανοητή, κάθε δογματισμός μοιάζει ανόητος,κάθε προσήλωση στο σύνθημα αποκαλύπτει την ανεπάρκειά της κι ο άνθρωπος πραγματοποιεί ένα γενναίο βήμα απελευθέρωσης.
Η ελευθερία, δεν ειναι μονο ψυχική ανάγκη ή ιδεολογική επιλογή, ειναι και μια συγκεκριμένη ηθική στάση του ανθρώπου απέναντι στα δεδομένα της εμπειρικής πραγματικότητας.
Ειναι η ηθική επιλογή της αλήθειας : όταν αυτό που γίνεται θέτει σε δοκιμασία όσα πιστεύεις, να μην αποφεύγεις τη δοκιμασία!
Πόσο έτοιμοι ειμαστε για κάτι τέτοιο;
Θα επικαλεστώ άλλη μια αγαπημένη μου ρήση του Νίτσε:"όταν κοιτάζεις κατάματα την άβυσσο,ας γνωρίζεις οτι σε κοιτάζει κι αυτή"!


Και η ζωή συνεχίζεται....



13/11/2016