Προσχέδιο για μια νέα κοινωνική πολιτική

Το ακόλουθο κείμενο σκοπεύω να θέσω προς συζήτηση στο αυριανό ανοιχτό συνέδριο της "Δράσης". Εκτιμώ πως η έκθεσή του στο πολύ ευρύτερο κοινό του διαδικτύου,θα δώσει αφορμή για γόνιμη κριτική και εποικοδομητικές παρατηρήσεις.Σε κάθε περίπτωση,κάθε άποψη ευπρόσδεκτη.


Η σχεδίαση μιας πολιτικής πρόνοιας για τους ασθενέστερους,οφείλει να ισορροπεί ανάμεσα στα εξής ζητούμενα:
α) Πώς θα βοηθήσουμε επαρκώς αυτόν που έχει ανάγκη,αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην έχει κίνητρο να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του και
β) Πώς θα δημιουργήσουμε μια κοινωνία στην οποία η πρόνοια να μην επαφίεται στην ιδιωτική "φιλανθρωπία", αλλά ταυτόχρονα να μην αποτελεί αφορμή για τερατώδεις γραφειοκρατικούς μηχανισμούς που στην πράξη εξυπηρετούν "ημέτερους".

Το πνεύμα μιας τέτοιας πολιτικής δε θεωρεί πως πρέπει σε κάθε άνθρωπο να παρέχεται δια βίου και άνευ όρων εξασφάλιση ("from craddle to grave"), αλλά πως οφείλει να ερμηνεύει την ανθρώπινη κοινωνικότητα με όρους αλληλεγγύης για τις ομάδες των συνανθρώπων μας που χρειάζονται υποστήριξη, σε έκτακτες περιστάσεις του βίου.
Αν αυτό μπορεί να επιτευχθεί,χωρίς πατερναλιστική χειραγώγηση των ασθενέστερων και χωρίς να τους καλλιεργείται η αντίληψη πως "άλλοι πρέπει να φροντίζουν γι'αυτούς",τόσο το καλύτερο.

Βασικοί άξονες ενός τέτοιου εγχειρήματος:

1) Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα.
Πρόκειται για την προσπάθεια να εξασφαλιστεί σε κάθε πολίτη ένα εισόδημα καλύψεως των βασικών του αναγκών.Το ύψος του,μπορεί ενδεικτικά να αντιστοιχεί στο 70% του βασικού μισθού,συνεπώς είναι κυμαινόμενο και παρακολουθεί τις δυνατότητες του ευρύτερου οικονομικού περιβάλλοντος. Το επίδομα αυτό,αντικαθιστά το επίδομα ανεργίας και χορηγείται εφόσον επιβεβαιώνεται η οικονομική ένδεια του δικαιούχου. Βασική προϋπόθεση της αξιοπιστίας του λοιπόν,είναι η δημιουργία περιουσιολογίου στο οποίο θα καταγράφονται τα περιουσιακά/εισοδηματικά στοιχεία κάθε πολίτη και θα προσδιορίζεται το ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης κάτω από το οποίο θα πρέπει να ανήκουν οι δικαιούχοι.Είναι προφανές πως,άνεργοι εισοδηματίες δεν θα το λαμβάνουν. Είναι επίσης αναπόφευκτο,όλοι οι πολίτες να υποστούν ηλεκτρονική καταγραφή/αρχειοθέτηση των περιουσιακών τους στοιχείων. Επιπλέον,οι δικαιούχοι,μπορούν να επιτελούν στα πλαίσια κοινωνικής ανταπόδοσης κάποιες εργασίες κοινής ωφελείας (π.χ βοήθεια στο σπίτι,υπηρεσία σχολικού τροχονόμου,καθαρισμός πάρκων και κοινοχρήστων χώρων κλπ).
Δύο κρίσιμες παράμετροι εκκρεμούν: η κοστολόγησή του και η διάρκεια χορηγήσεώς του. Η πρώτη,προϋποθέτει το περιουσιολόγιο και την ανάλυση του εθνικού προϋπολογισμού. Για τη δεύτερη,η μόνη ειλικρινής απάντηση στο ερώτημα "για πόσον καιρό θα δίνεται" είναι "για όσο το επιτρέπουν οι δυνατότητες του προϋπολογισμού"! Ο σχεδιασμός της κοινωνικής πολιτικής προϋποθέτει την εξασφάλιση των πόρων της και όχι τις αμετροεπείς υποσχέσεις και παροχές με ακάλυπτες επιταγές.

2) Προστασία των αστέγων
Πλήρης και αξιόπιστη καταγραφή τους.Χορήγηση ηλεκτρονικής κάρτας σε κάθε άστεγο,η οποία θα αντιστοιχεί σε  προϋπολογισμένο ποσό (κουπόνι στέγασης).Ο δικαιούχος θα μπορεί να την εξαργυρώνει για διανυκτέρευση σε ξενοδοχεία που θα είναι ενταγμένα στο πρόγραμμα. Τα ξενοδοχεία θα έχουν προπληρωθεί από το Κράτος (κίνητρο ένταξής τους) και η κάρτα απλώς θα αποχρεώνει το ποσό που αναλογεί σε κάθε άστεγο ανά διανυκτέρευση. Φυσικά,αν κάποιος δεν επιθυμεί να χρησιμοποιήσει την κάρτα για στέγαση,μπορεί να την χρησιμοποιήσει σαν κουπόνι για αποπληρωμή άλλων υπηρεσιών (π.χ υγείας-βλ.παρακάτω).

3) Πρόσβαση σε δομές υγείας
Ελεύθερη,αδιάκριτη και άνευ όρων παροχή πρώτων βοηθειών στα τμήματα επειγόντων περιστατικών σε κάθε άνθρωπο,ανεξαρτήτως φυλής/φύλου/εθνικότητας/πεποιθήσεων/οικονομικού επιπέδου κλπ.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών που προστρέχουν στα τμήματα επειγόντων,μπορεί να αντιμετωπιστεί με βραχεία νοσηλεία χαμηλού κόστους.Ειδικότερα,όσοι προσέρχονται άνευ συνοδού ή όσων η νόσος δεν επιτρέπει την άμεση επικοινωνία (π.χ πολυτραυματίες,ασθενείς σε κώμα,νοητικά υστερούντες,υπερήλικες κλπ) αντιμετωπίζονται άμεσα χωρίς διατυπώσεις.
Οι υπόλοιποι (ελαφρά πάσχοντες,ασθενείς με συνοδούς) καταβάλλουν αντίτιμο επίσκεψης/χρήσης των νοσοκομειακών δομών (κοινώς εισιτήριο). Το ύψος του κατ'ανάγκην ορίζεται με βάση το γενικότερο οικονομικό περιβάλλον.Σε σημερινές τιμές,ένα εισιτήριο 10-15 ευρώ για τη χρήση των υγειονομικών δομών (Νοσοκομεία,Κέντρα Υγείας) εκτιμώ πως είναι εύλογο.
Οι "μη έχοντες" φυσικά νοσηλεύονται "δωρεάν" (δηλαδή με κόστος του κοινωνικού συνόλου) αλλά εξέρχονται μόλις διέλθουν τον άμεσο κίνδυνο.Οι "μη έχοντες" μπορούν να καταβάλλουν το εισιτήριο νοσηλείας,αποχρεώνοντας την κάρτα στεγάσεως (αν διαθέτουν).
 Το μεγάλο πρόβλημα με τις υπηρεσίες υγείας,είναι ό'τι είναι αδύνατον να προϋπολογιστούν.Θεωρητικά,οι υγειονομικές ανάγκες ενός ανθρώπου είναι απεριόριστες.Επειδή όμως οι πόροι δεν είναι,χρειάζεται μια ισορροπία ανάμεσα στην αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών κάθε ασθενούς και τη διατήρηση της ζωτικότητας του συστήματος υγείας.
Εκτιμώ επίσης πως,για λόγους πρακτικής οικονομίας, οι εισφορές των πολιτών για την περίθαλψη,πρέπει να παραμείνουν υποχρεωτικές και μόνο οι εισφορές προς συνταξιοδότηση να γίνουν προαιρετικές (δικαίωμα επιλογής ασφαλιστικού φορέα,αλλά υποχρεωτική καταβολή εισφοράς περίθαλψης στον ΕΟΠΥΥ).

4) Ευπαθείς ομάδες
-Χρήστες ναρκωτικών ουσιών: αποποινικοποίηση των ναρκωτικών και πιλοτική χορήγησή τους από επιλεγμένα Νοσοκομεία,υπό ιατρικό έλεγχο και με χρέωση φυσικά των χρηστών.Εφόσον το μέτρο αποδειχτεί λειτουργικό,επέκτασή του για όλα τα Νοσοκομεία της χώρας.
-ΑΜΕΑ (άτομα με ειδικές ανάγκες): ενίσχυση των υπαρχουσών δομών και κέντρων εκπαίδευσης/αποκατάστασης.Το ζήτημα ανήκει στα "non profit", στις αβαρίες εν ολίγοις που πρέπει η ανθρώπινη κοινωνία να αποδεχτεί ως ηθικά αναγκαίες,αν μιλάμε για "πρωτείο" του ανθρώπινου είδους στο ζωικό βασίλειο.
-Πρόσφυγες/μετανάστες: ελεύθερη πρόσβασή τους στις δομές υγείας για παροχή πρώτων βοηθειών. Η πρόσβασή τους στις υπόλοιπες δομές του κοινωνικού κράτους πρέπει να αφορά μόνο τους νόμιμους (δηλ.τους έχοντες εργασία και καταβάλλοντες φόρους/κρατήσεις περίθαλψης) και να γίνεται με τους ίδιους όρους που ισχύουν για τους γηγενείς (εισιτήριο).
-Ρομά: ο νομαδικός τρόπος ζωής τους είναι υπεύθυνος για τα μεγάλα ποσοστά αναλφαβητισμού και τα μικρά ποσοστά εμβολιασμού των παιδιών.Φυσικά η κρατική πρόνοια δεν μπορεί να διαπνέεται από αντιλήψεις εξαναγκασμού των ανθρώπων αυτών,αλλά παροχής εναλλακτικών δυνατοτήτων εκπαίδευσης/περίθαλψης.Εφόσον το επιθυμούν,μπορούν να ζητήσουν-με δικά τους έξοδα φυσικά-τη διδασκαλία των παιδιών στον καταυλισμό και τη διεξαγωγή εξετάσεων απόκτησης απολυτήριου.Το κράτος θα πρέπει να θεωρεί το εν λόγω απολυτήριο ισότιμο με κάθε άλλο σχολικό (οι προϋποθέσεις και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα μπορούν να αναλυθούν διεξοδικότερα). Στα πλαίσια αυτής της εκπαιδευτικής διαδικασίας-με δικά τους έξοδα επαναλαμβάνω-μπορούν να ενταχθούν και εθελοντικοί εμβολιασμοί (επίσης με έξοδα των Ρομά).

5) Κίνητρα ιδιωτικής παροχής πρόνοιας.
Γενναίες φοροαπαλλαγές για τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες που χρηματοδοτούν/συντηρούν έργα ή δομές κοινής ωφελείας (θεραπευτήρια,ορφανοτροφεία,στέγες προστασίας ανηλίκων/ηλικιωμένων,πάρκα,παιδικούς σταθμούς κλπ). Επιπλέον,αντίστοιχα οικονομικά κίνητρα σε επιχειρήσεις που απασχολούν πρώην χρήστες και αποφυλακισμένους.

6) Διάλογος με την εκκλησία.
Η εκκλησία της Ελλάδος-ακριβέστερα το ιερατείο- έχει πολλές όψεις,αρκετές από τις οποίες είναι δυσάρεστες (μισαλλόδοξο κήρυγμα,περιπλοκές ως προς την καταγραφή και φορολόγηση της περιουσίας της, δράση παραθρησκευτικών οργανώσεων,ενισχυμένη θεσμική παρουσία κλπ).
Ωστόσο,επιδεικνύει και αναμφισβήτητο κοινωνικό έργο (συσσίτια,παροχή ρουχισμού και στέγης κ.α),είτε άμεσα (εξ ιδίων πόρων) ,είτε ως διαμεσολαβητής σε αντίστοιχες πρωτοβουλίες Δήμων,επιχειρήσεων και ιδιωτών. Επιπλέον,η ευρεία κοινωνική της αποδοχή από την πλειοψηφία του πληθυσμού, ο πλούτος της, αλλά και το περιεχόμενο του λόγου της,την καθιστούν εκ των πραγμάτων βασικό παράγοντα υλοποίησης προνοιακών πολιτικών. Η ανάγκη επιβάλλει διάλογο με τους εκπροσώπους της και συνεργασία όπου αυτή είναι εφικτή.Γνωρίζω τις δυσκολίες της προσέγγισης.Ο διαχωρισμός εκκλησίας/κράτους, η θεσμική αποκαθήλωση της "επικρατούσας θρησκείας", η κατοχύρωση των δικαιωμάτων των θρησκευτικών μειονοτήτων, η φορολόγηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, η άρση της κρατικής μισθοδοσίας των ιερέων και αρκετά άλλα ζητήματα,μας θέτουν απέναντι.Εκτιμώ,παρ' όλα αυτά, πως η απόπειρα διαλόγου πρέπει να γίνει.


Η σκιαγράφηση των συνιστωσών ενός κράτους πρόνοιας είναι διαδικασία αλυσιτελής,πολλώ μάλλον όταν γίνεται προσπάθεια περιορισμού των γραφειοκρατικών επιπλοκών.
Επιπλέον,η περιπλοκότητα της ζωής,θέτει καθημερινά προκλήσεις που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει.
Το σύγχρονο κράτος πρόνοιας πρέπει να είναι μικρό και αποτελεσματικό.Να μη χάνεται σε περιπτωσιολογίες αλλά να καλύπτει την πλειοψηφία των βασικών κοινωνικών αναγκών.Να είναι ευέλικτο,δεκτικό σε αλλαγές και τροποποιήσεις,όποτε η καθημερινότητα τις επιβάλλει.
Να είναι ειλικρινές: να μην τάζει "τα πάντα σε όλους" δανειζόμενο για να τους ικανοποιήσει,αλλά να παρέχει υπηρεσίες προσαρμοσμένες στην οικονομική πραγματικότητα,να τις παρέχει σε όσους πραγματικά τις έχουν ανάγκη και να μπορεί να τις χρηματοδοτεί εξ ιδίων πόρων.
Φυσικά,δε φιλοδοξώ να το περιγράψω.Κάτι τέτοιο με υπερβαίνει.Ελπίζω μόνο να συμβάλλω σε έναν προβληματισμό για τη μορφή που μπορεί να έχει στο μέλλον.

30/11/2012