Total Pageviews

Monday, September 17, 2012

Οι αποχρώσεις του γέλιου

Ο Παντελής Μπουκάλας έγραψε ένα άρθρο στην Κυριακάτικη "Κ" για να στηλιτεύσει το ρατσισμό.Οι προθέσεις του με βρίσκουν σύμφωνο.Ο ρατσισμός ως θεωρία είναι απορριπτέος για δύο βασικούς λόγους:

α) Είναι θεωρία αντι-επιστημονική.Υποθέτει τη φυλετική διαβάθμιση ως δεδομένη ενώ καμία επιστημονική μελέτη δεν έχει στοιχειοθετήσει κάτι τέτοιο.Οι άνθρωποι ασφαλώς διαφέρουν κατά τις δεξιότητες,το ταλέντο,τη φυσική ρώμη,την αντοχή,την ικανότητα προσαρμογής,τα ψυχικά χαρίσματα,τη νοητική απόδοση και ένα σωρό άλλες παραμέτρους.Μόνο που οι διαφορές είναι ατομικές και δια-φυλετικές.Δεν υπάρχει καμία "έμφυτη ανωτερότητα" στα μέλη κάποιας φυλής.Υπάρχουν ίσως δεξιότητες περισσότερο ανεπτυγμένες σε κάποιες φυλές κι αυτό το βλέπει κανείς στις επιδόσεις των αθλητών,καμία όμως απ'αυτές δε συνιστά "στοιχείο ποιοτικής ανωτερότητας".Πιστοποιεί απλώς την πολυμορφία και την εξελικτική διαφοροποίηση του ανθρώπινου είδους.

β) Είναι θεωρία που οδηγεί σε διακρίσεις σε βάρος ατόμων ή ομάδων ανθρώπων, σε επιλεκτική συμπεριφορά σε βάρος τους, σε κατάργηση των όρων που διέπουν ένα κράτος δικαίου (ισονομία,ισοπολιτεία), σε άμεση εξάλειψη των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου.Ο ρατσισμός αναιρεί τους όρους λειτουργίας της φιλελεύθερης δημοκρατίας,όπως αυτή ιστορικά έχει εμπεδωθεί μέσω της κοινοβουλευτικής νομοθεσίας και-το σημαντικότερο-του πολιτικού πολιτισμού των Ευρωπαϊκών κρατών.Ας θυμηθούμε πως η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση και οι διακηρύξεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου,έχουν τις ρίζες τους στον ουμανισμό της Αναγέννησης.Δίχως την ανθρωποκεντρική του αντίληψη,δίχως την εξαίρεση του ανθρώπου ως πολύτιμης και ανεπανάληπτης μοναδικότητας στο μέχρι τότε θεοκρατικό σύμπαν,καμία σύλληψη των δικαιωμάτων του ανθρώπου δε θα ήταν εφικτή.
Η Αναγέννηση ξεχώρισε τον μέχρι τότε ανύπαρκτο άνθρωπο,τον αναγνώρισε ως "ιστορικό υποκείμενο",ως δημιουργό και ουσιαστικό διαμορφωτή της ιστορίας.Στη θέση της μοίρας,ο άνθρωπος-δημιουργός,αυτή υπήρξε η ανυπέρβλητη προσφορά του Αναγεννησιακού ουμανισμού.Είναι προφανές πως,μέσα σ'αυτό το πνεύμα αποθέωσης της ανθρώπινης υπόστασης,ο ρατσισμός είναι παντελώς αδιανόητος.Κάτι περισσότερο:είναι βαθιά αντι-ανθρωπιστικός!
Η ιστορία απλά επιβεβαίωσε τον αντιανθρωπισμό του ρατσισμού μέσα από τις τερατωδίες των ρατσιστικών καθεστώτων που κατά καιρούς επικράτησαν.

Ακόμη λοιπόν κι αν υπήρχαν στοιχεία τεκμηρίωσης φυλετικής ανωτερότητας,ο ρατσισμός είναι απορριπτέος εν ονόματι της ανθρωπότητας!

Ο αρθρογράφος,προχωρά ωστόσο και σε μια διαπίστωση μάλλον προβληματική: εκτιμά πως η διαφήμιση με τον Πίου είναι ρατσιστική!
Είναι όμως πράγματι έτσι?

Το βασικό του επιχείρημα είναι πωςαπό το δηλούμενο «ένας μαύρος στα φανάρια» έως το ενδεχομένως υποδηλούμενο «ένας μαύρος είναι άξιος μόνο για τα φανάρια», ίσως δεν είναι μακρύς ο δρόμος".
Πρόκειται όμως για λογικό άλμα.Το γεγονός πως ο Πίου δουλεύει στα φανάρια μέχρι να τον ανακαλύψει ο πρόεδρος,επ'ουδενί δε σημαίνει πως ο Πίου είναι άξιος μόνο για τα φανάρια!
Το ότι κάνω μια δουλειά δε σημαίνει πως θα εξακολουθήσω για πάντα να κάνω αυτή τη δουλειά!
Άλλωστε,το σενάριο της διαφήμισης αυτό ακριβώς επιβεβαιώνει! Άτοπο λοιπόν το συμπέρασμα του Μπουκάλα.

Μήπως αυτό που ενόχλησε τον αρθρογράφο είναι το γεγονός πως "γελάσαμε με ένα μαύρο"? Ενδεχομένως να πρόκειται περί αυτού,αλλά τότε θα πρέπει να αναλύσουμε τις αποχρώσεις του χιούμορ: με τί γελάμε στην καθημερινή ζωή?
Αν το καλοεξετάσουμε, γελάμε κατά κανόνα με ανθρώπους,το αντικείμενο του χιούμορ είναι ο άνθρωπος.Γιά την ακρίβεια γελάμε είτε με αστοχίες των άλλων (κάποιος σκόνταψε και έπεσε στο συντριβάνι),είτε με ιδιομορφίες των άλλων (εξεζητημένη εμφάνιση-ομιλία-μαννερισμοί),είτε με παρεξηγήσεις της καθημερινής επικοινωνίας.
Υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις του χιούμορ,από τα "χοντροκομμένα γκαγκς" της Επιθεώρησης ή των αμερικανικών ταινιών γέλιου,μέχρι το ευφυές, βιτριολικό,βαθιά ειρωνικό βρετανικό χιούμορ!
Καθένας φυσικά είναι ελεύθερος να γελάει με ό'τι του αρέσει.
Ωστόσο,υπάρχει ένα κοινό στοιχείο σε κάθε κατάσταση γέλιου: γελάμε με κάποιον επειδή έτυχε να βρεθεί σε "αισθητικά υποδεέστερη" θέση (γλίστρησε κι έπεσε,παρεξήγησε μια κατάσταση,αστόχησε λεκτικά κλπ).Σε κάθε περίπτωση γέλιου,υπάρχει ένα "θύμα". Υπάρχει κάποιος-αδιάφορο ποιός-ο οποίος χάρις σε μια αστοχία συμπεριφοράς,έφερε τον εαυτό του σε αμήχανη θέση και μας έκανε να γελάσουμε. Το γέλιο-από την εποχή του Αριστοφάνη-προϋποθέτει "έναν ηττημένο και πολλούς νικητές". Αν δεν υπάρχει αυτή η συνθήκη "προσωρινής αποτυχίας κάποιου", οι υπόλοιποι δε γελάνε!
Γι'αυτό και πολύ συχνά "το θύμα" παρεξηγείται και ζητάει το λόγο από τους άλλους: επειδή έχει συνείδηση της "αστοχίας του" που προκάλεσε το γέλιο τους.
Καλώς ή κακώς,μ'αυτές τις καταστάσεις γελούν οι άνθρωποι.Στη θέση του έγχρωμου Πίου,που τσακίζεται προσπαθώντας να κάνει κοντρόλ,μπορεί να είναι οποιοσδήποτε!
Το να ζητάμε από "το κοινό" να λαμβάνει υπ'όψιν του το χρώμα του "θύματος" πριν γελάσει είναι απλά εξωπραγματικό!
Στο γήπεδο,όποιος κι αν πατήσει τη μπάλα και γκρεμιστεί,θα προκαλέσει αυθόρμητο γέλιο απ'την εξέδρα...


Υπάρχει όμως κάτι άλλο στο "γέλιο" που πρέπει να θυμόμαστε.Είναι το γεγονός πως όταν το αστείο στρέφεται μονίμως σε έναν άνθρωπο,καταντάει από παράγοντας γέλιου σε στυγνό βασανιστήριο.
Θυμηθείτε τον "τρελό του χωριού",το κυνήγι του απ'τα παιδιά,τους ντενεκέδες που του κρεμούσαν "για πλάκα",τους χλευασμούς,τις τρικλοποδιές,τις καρπαζιές κι όταν όλα είχαν εξαντληθεί,το ξύλο, το άγριο μένος των ανθρώπων για το συνάνθρωπο που έμαθαν να περιφρονούν!
Όσοι μεγαλώσαμε στην επαρχία,το γνωρίσαμε καλά αυτό!
Νοητική υστέρηση,σύνδρομο Down, ιδιοπαθής αυτισμός,συγγενείς δυσμορφίες: πόσοι άτυχοι πάσχοντες στιγματίστηκαν συλλήβδην ως "τρελοί" από την άγνοια και βίωσαν την απανθρωπία της!
Η άγνοια δεν κάνει διακρίσεις,τσουβαλιάζει κάθε τι διαφορετικό ως απορριπτέο,αδυνατεί να το κατανοήσει,το προσλαμβάνει ως απειλή,το εχθρεύεται μέχρι θανάτου!
Η άγνοια στοιχειοθετεί τον κατεξοχήν ρατσισμό:την αδυναμία συνύπαρξης με αυτόν που διαφέρει!

Χιλιάδες άνθρωποι γνώρισαν την άγρια πλευρά του γέλιου.
Ο Πίου της διαφήμισης,ευτυχώς γλίτωσε...

18/9/2012


2 comments:

  1. Θα συμφωνήσω μαζί σου, ότι το (όπως πάντα) καλογραμμένο άρθρο του Παντελή Μπουκάλα διαπνέεται σε γενικές γραμμές από τον γνώριμο ηθικοπλαστικό σχολαστικισμό της αριστερής ορθοδοξίας. Θα έλεγα μάλιστα, ότι η επίτυχία της διαφήμισης και το γέλιο που προκαλούσε σχετίζεται περισσότερο με τα καμώματα του "Ψωμιάδη style" προέδρου και λιγότερο με τα ατυχή κοντρόλ του Πίου.
    Εκεί που ο Μπουκάλας νομίζω ότι έχει πιθανώς δίκιο είναι ότι η υιοθέτηση και διαρκής αναπαραγωγή στερεοτυπικών
    προσεγγίσεων που αφορούν και διαχωρίζουν ομάδες ανθρώπων καλλιεργεί το έδαφος (ακόμη και ανεπίγνωστα) για την υιοθέτηση και καθαρά ρατσιστικών θέσεων.
    Από την άλλη πλευρά και η αποστειρωμένη, αφ'υψηλού "πολιτική ορθότητα" είναι συχνά εντελώς αναποτελεσματική.

    ReplyDelete
  2. Υπενθύμιση:ο ρατσισμός ( ενίοτε και ο φασισμός) ξεκινουν από το ναρκισσισμό του ατόμου .

    ReplyDelete