Total Pageviews

Monday, January 23, 2012

Ludwig von Mises: "Liberalism" (μέρος πρώτο)


Συνεχίζοντας τη συναρπαστική διαδρομή στους θεμελιωτές της φιλελεύθερης σκέψης,ήρθε η στιγμή να παρουσιάσω-κριτικά πάντοτε-το κλασσικό έργο του Ludwig von Mises "Φιλελευθερισμός",γραμμένο το μακρινό 1927,διαρκούντος του μεσοπολέμου και της μεγάλης κοινωνικής κρίσης που οδήγησε στην κατάλυση της δημοκρατίας της Βαϊμάρης και την άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού.Την ίδια στιγμή,οι μπολσεβίκοι εφάρμοζαν στη Ρωσία,το πρώτο εγχείρημα σοσιαλιστικού ολοκληρωτισμού στην Ιστορία.

Το έργο είναι εξαιρετικά πυκνό και θα επιχειρήσω να το παρουσιάσω σε δύο μέρη.

Μέρος 1ο

Στην Εισαγωγή,ο Mises,προσδιορίζει ορισμένες βασικές έννοιες με τις οποίες είναι συνδεδεμένος ο φιλελευθερισμός:
-Υλική ευμάρεια:αποτελεί κεντρικό στόχο του φιλελευθερισμού,ο οποίος,αποτελεί ένα σύστημα ιδεών γι'αυτόν εδώ τον κόσμο (το "επέκεινα" είναι πέραν των φιλελεύθερων αναζητήσεων).
-Λογοκρατία (rationalism):ο λόγος (reason) είναι το προκρινόμενο εργαλείο με βάση το οποίο πρέπει να επιχειρείται η κοινωνικη οργάνωση.Οι υπόλοιπες σφαίρες του πνεύματος,είναι σεβαστές αλλά άσχετες με το ζήτημα.
-Καπιταλισμός:το οικονομικό σύστημα που προκρίνει μια φιλελεύθερη κοινωνία.Χάρις σ'αυτό,"η μεγάλη μάζα των σύγχρονών μας απολαμβάνει ένα βιοτικό επίπεδο πολύ ανώτερο απ'αυτό που,μόλις πριν λίγες γενιές,αποτελούσε προνόμιο μόνο των πλουσίων και των ευγενών"!Ωστόσο,κάθε καπιταλιστής δεν είναι απαραιτήτως φιλελεύθερος.Ειδικά στην εποχή του παρεμβατισμού που περιγράφει ο Mises,πολλοί κεφαλαιούχοι ευχαρίστως αποδέχονται τις επιδοτήσεις των προιόντων τους ή τους δασμούς επί των ανταγωνιστών τους,πολιτικές κάθε άλλο παρά φιλελεύθερες.
-Αντι-φιλελεύθερος ψυχισμός:η ζήλεια,το ταπεινό μα και τόσο διαδεδομένο ανθρώπινο συναίσθημα,το σύμπλεγμα του ανικανοποίητου ονείρου που ψάχνει εναγωνίως να ενοχοποιήσει κάποιους τρίτους (τους πλούσιους,την κοινωνία,το "σύστημα",τις "δυνάμεις που συνωμοτούν"),δύσκολα αποδέχονται τη φιλελεύθερη οπτική της ζωής.Η τελευταία αντίθετα,προσυπογράφει τη ρήση του Φάουστ:
"ο άνθρωπος που αξίζει ζωή κι ελευθερία
είναι αυτός που τις ξανακερδίζει κάθε μέρα"!


Α)ΘΕΜΕΛΙΑ ΜΙΑΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

1)Ατομική ιδιοκτησία:θεμέλιο του ανθρώπινου πολιτισμού είναι ο καταμερισμός της εργασίας.Αυτός κατέστησε δυνατή την οργάνωση της παραγωγής σε μακρο-οικονομική κλίμακα,ώστε να μπορέσουν να καλυφθούν οι ανάγκες εκατομμυρίων ανθρώπων για διατροφή,ένδυση,υπόδηση,ψυχαγωγία κλπ.Ο Mises υποστηρίζει πως "το μόνο λειτουργικό σύστημα ανθρώπινης συνεργασίας,βασισμένης στον καταμερισμό της εργασίας,είναι αυτό της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής"
Από οικονομικής απόψεως,ακόμη και οι επικριτές του καπιταλισμού,αναγνωρίζουν την ικανότητά του να παράγει πλούτο.Οι θλιβερές οικονομικές επιδόσεις των σοσιαλιστικών καθεστώτων,αποτελούν μια επιπρόσθετη δικαίωση της άποψης που διατυπώνει ο Mises.

2)Ελευθερία:ο Mises είναι -κυρίως-οικονομολόγος.Από την άποψη αυτή,αποφεύγει να αποθεώσει την ελευθερία ως ιδανικό.Αυτό "είναι κάτι που όλοι σχεδόν αποδέχονται.Μόνο ο Λένιν τη χαρακτηρίζει αστική προκατάληψη",σημειώνει χαρακτηριστικά.Η ελευθερία όμως είναι και "η μόνη συνθήκη που εξασφαλίζει τη βέλτιστη παραγωγικότητα ενός εργαζόμενου" συμβάλλοντας έτσι στην ευμάρεια της ανθρωπότητας.Ιδωμένη δηλαδή από στεγνή,"ρασιοναλιστική" σκοπιά,η ελευθερία προάγεται ως προσόν εργασιακής απόδοσης.Διακρίνεται ήδη μια απομάκρυνση απο τις διακηρύξεις του κλασικού φιλελευθερισμού που θέλουν τον άνθρωπο "ελεύθερο δημιούργημα του Θεού" (εξ ου και το "in God we trust Liberty" του δολαρίου) και προκρίνεται μια πιο "λογοκρατική" αποδοχή της ελευθερίας,ως οικονομικής αρετής.
Ο Hayek,αργότερα,στο "Road to serfdom" θα επαναφέρει την ιδεαλιστική θεώρηση της ελευθερίας ως "απουσίας καταναγκασμού".

3)Ειρήνη:ο πόλεμος καταστρέφει ζωές,καταστρέφει μέσα παραγωγής,καταστρέφει την ίδια την κοινωνία.Καθιστά αδύνατη την πρόοδο της ανθρωπότητας.Ενα από τα πρώτα θύματα του πολέμου,είναι οι φιλελεύθερες αρχές,ο καταμερισμός της εργασίας,η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου."Αυτό που διαχωρίζει τις ανθρώπινες κοινωνίες απ'τις αγέλες των ζώων,είναι η ικανότητα των ανθρώπων να συνεργάζονται παραγωγικά,παράγοντας πολιτισμό".Ο φιλελευθερισμός προκρίνει την ειρήνη ως απαραίτητη προυπόθεση κοινωνικής συμβίωσης.

4)Ισότητα:"ο κλασικός φιλελευθερισμός-ορμώμενος από χριστιανικά ιδεώδη-υποστηρίζει τη φυσική ισότητα των ανθρώπων.Ο νεο-φιλελευθερισμός του Mises,υποστηρίζει πως οι άνθρωποι είναι φύσει άνισοι και η μόνη ισότητα που μπορεί να δικαιολογηθεί ανάμεσά τους είναι ισότητα δικαιωμάτων και ισονομία,προκειμένου να μη διαταράσσεται η κοινωνική ειρήνη".Δύσκολα κανείς-όσο χριστιανός κι αν νιώθει-μπορεί να διαφωνήσει με την οπτική του Mises."Οι σοσιαλιστές βέβαια υποστηρίζουν πως δεν αρκεί η ισότητα δικαιωμάτων,αλλά πρέπει να υπάρξει και ισότητα απολαβών" και αυτή είναι μια ουσιαστική διαφοροποίηση φιλελευθερισμού/σοσιαλισμού.

5)Ανισότητα πλούτου:είναι το απαραίτητο ερέθισμα για κάθε άτομο,ώστε να μεγιστοποιήσει την προσπάθειά του στον παραγωγικό στίβο.Το ίδιο και η "πολυτέλεια".
Ολη η ιστορία της οικονομικής εξέλιξης συνίσταται "στη μετατροπή της πολυτέλειας του σήμερα στην καθημερινή χρηστικότητα του αύριο" .
Εκατοντάδες τα καθημερινά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη,με πιο πρόσφατο ίσως το κινητό τηλέφωνο.

6)Κοινωνική συνείδηση του ατόμου:"το άτομο,οφείλει σε κάθε πράξη του,να συνυπολογίζει τις κοινωνικές της επιπτώσεις".Η κοινωνική ηθική θεμελιώνεται στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής.Μακράν του να επικαλείται κάποιου είδους δογματικό ατομικισμό,ο Mises υπενθυμίζει την κοινωνική αναφορά του φιλελευθερισμού.
Εδώ βέβαια,ανοίγει και μια κερκόπορτα η οποία μπορεί να αμφισβητήσει τα προηγούμενα προτάγματα.

7)Κράτος-νυχτοφύλακας:"ο φιλελευθερισμός δεν είναι αναρχισμός.Αποδέχεται ότι πίσω από το ευκταίον της ειρηνικής κοινωνικής συμβίωσης,πρέπει να υπάρχει η ισχύς του οργανισμού που οφείλει να εφαρμόζει τους νόμους:του κράτους.Ο φιλελευθερισμός ζητά από το κράτος την προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας,της ατομικής ελευθερίας και της κοινωνικής ειρήνης".
Ο όρος κράτος-νυχτοφύλακας χρησιμοποιήθηκε με σκωπτική διάθεση από το Γερμανό σοσιαλιστή Lassalle.Ο Mises αναρωτιέται γιατί να είναι αστείος ο ρόλος του νυχτοφύλακα και όχι ο ρόλος π.χ του αποκλειστικού κατασκευαστή κουμπιών ή του αποκλειστικού εκδότη εφημερίδων,τον οποίον επιφυλάσσουν οι σοσιαλιστές για το κράτος.Εύστοχη παρατήρηση!

8)Κοινοβουλευτική δημοκρατία:"είναι το μόνο πολίτευμα που εναρμονίζει την κυβερνητική πρακτική με τη βούληση των κυβερνωμένων,δίχως κοινωνικές βιαιότητες",άρα το προσφορότερο για την εμπέδωση της απαραίτητης κοινωνικής ειρήνης.
Δεν είναι τυχαίο πως η βιαιότερη αμφισβήτηση του κοινοβουλευτισμού,προέρχεται σήμερα από κατεξοχήν αντι-φιλελεύθερους πολιτικούς χώρους.Διαχρονικά,το κοινοβούλιο είναι η πολιτική έκφραση του ελεύθερα εκφραζόμενου πολίτη.Ιστορικά,τα κοινοβούλια καταργούνται από ανελεύθερα καθεστώτα (εκ δεξιών ή εξ αριστερών του πολιτικού φάσματος).

Ακολουθεί μια σύντομη προσέγγιση του φασιστικού φαινομένου.Ο Mises το ερμηνεύει ως αντίδραση στον μπολσεβικικό ολοκληρωτισμό και δείχνει μάλιστα μια μερική "ανοχή" προς τα φασιστικά καθεστώτα που "διέσωσαν τον ευρωπαικό πολιτισμό από την μπολσεβικική βαρβαρότητα"!Ασφαλώς πρόκειται για υπεραπλουστεύσεις εκκινούμενες και από την προκατάληψη των Γερμανών απέναντι στους "βάρβαρους των Ουραλίων".Ο Mises,όπως αρκετοί διαννοούμενοι του μεσοπολέμου,πίσω από τον κομμουνισμό διέβλεπε έναν απροκάλυπτο ασιατικό δεσποτισμό,τον οποίον και απεχθάνονταν.Είναι ενδιαφέρον,πως ο Hayek υιοθετεί μια εντελώς αντίθετη οπτική,ταυτίζοντας ουσιαστικά κομμουνισμό και ναζισμό ως παραφυάδες μιας κοινής σοσιαλιστικής/αντιφιλελεύθερης αντίληψης.
Ο Mises διατυπώνει την πρόβλεψη πως "η επικράτηση του φασισμού σε κάποιες χώρες είναι απλά ένα επεισόδιο στην πάλη γύρω από το ζήτημα της ιδιοκτησίας.Το επόμενο επεισόδιο,θα είναι η επικράτηση του κομμουνισμού!Το ζήτημα όμως τελικά,δε θα διευθετηθεί από τη δύναμη των όπλων,αλλά από αυτήν των ιδεών".
Εδώ,ο ρασιοναλιστής οικονομολόγος καταφεύγει σε καθαρό ιδεαλισμό (οι ιδέες μακροπρόθεσμα υπερτερούν της φυσικής βίας) και αποδεικνύεται προφητικός!

9)Ορια της κυβερνητικής δράσης:"η προστασία της ζωής,της υγείας,των ατομικών ελευθεριών και της ατομικής ιδιοκτησίας απέναντι σε επιβουλές".Προστίθεται και η υγεία ως φυσικό επόμενο της ζωής,στις υποχρεώσεις πολιτικής προστασίας από πλευράς του κράτους.Ενα σύστημα περίθαλψης για όλους τους πολίτες,δεν αντιβαίνει συνεπώς-αντίθετα είναι απολύτως ζητούμενο-από ένα φιλελεύθερο κράτος.
Ωστόσο "η δύναμη είναι απο μόνη της διαφθορέας:σε όσους την κατέχουν προκαλεί τον πειρασμό να την καταχραστούν" και ως εκ τούτου η κρατική παρέμβαση πρέπει να σταματά σε όσα προαναφέρθηκαν και κατ'ουδένα τρόπο να μην επεκτείνεται στην ιδιωτική σφαίρα των πολιτών.Αυτονόητο!
Ωστόσο κι εδώ ανοίγεται μια κερκόπορτα:και η οικονομική δύναμη δεν τείνει να προκαλεί καταχρήσεις? Εφόσον είμαστε-δικαίως-επιφυλακτικοί απέναντι στην κρατική ισχύ,δε θα πρέπει και η οικονομική ισχύς ενός ατόμου να μας γεννά επιφυλακτικότητα?
Οχι εχθρότητα ή αντιπάθεια,αλλά περίσκεψη,υπό την έννοια ότι τόσο το κράτος όσο και ο οικονομικά ισχυρός,διαθέτουν τα μέσα για παρεμβάσεις δυνητικού καταναγκασμού σε βάρος μας.Και πώς μπορεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο να διευθετείται δίχως περιορισμό των ατομικών δικαιωμάτων του οικονομικά ισχυρού? Πόσο δίκαιο είναι να εφαρμόζεται προληπτικά μια τέτοια διευθέτηση,σε βάρος κάθε οικονομικά εύρωστου πολίτη?

10)Ανεκτικότητα (Tolerance):η λέξη-κλειδί της φιλελεύθερης σκέψης,από την εποχή που ο John Locke έγραφε την "Epistola de Tolerantia".Ανεξιθρησκεία,αναγνώριση του δικαιώματος του αυτοπροσδιορισμού,ελεύθερη διακίνηση ιδεών.Ο Mises κάνει ένα έυστοχο λογοπαίγνιο:"ο φιλελευθερισμός δεν ανέχεται την έλλειψη ανεκτικότητας,οποιασδήποτε μορφής"! Πράγματι!

Τελευταία παρατήρηση για το κράτος:είναι αναγκαίο για τη διατήρηση της κοινωνίας και ασκεί-όταν χρειάζεται βία για την εφαρμογή του νόμου,αλλά πρέπει να θυμόμαστε πως "τίποτε δε διαφθείρει περισσότερο όσο το να είσαι το μακρύ χέρι του νόμου και να κάνεις ανθρώπους να υποφέρουν".Οι ποινές για τους παραβάτες του νομου δεν πρέπει να ενέχουν χαρακτήρα εκδίκησης.Οι ένοχοι πρέπει να υφίστανται τη νόμιμη ποινή και όχι το σαδισμό του δικαστή,του αστυνομικού ή του όχλου.


B)ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Συνοπτικά ορισμένες θέσεις:
-Η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής συμβαδίζει με την οικονομική ανάπτυξη
-Οι επικριτές του σύγχρονου πολιτισμού,οφείλουν κατά λογική συνέπεια να επικρίνουν πρωτίστως την ατομική ιδιοκτησία (πράγμα που κάνουν)
-Η ατομική ιδιοκτησία,παρέχει στο άτομο μια σφαίρα εκτός της κρατικής παρέμβασης,θέτοντας όρια στη δράση των εξουσιαστικών αρχών (ένα είδος αναρχικού μικρόκοσμου,στον οποίο καταφεύγει με ασφάλεια το άτομο)
-Είναι πάντοτε πολιτικά επικερδές για τις δημαγωγικές κυβερνήσεις να επιτίθενται στους κατόχους γης ή κεφαλαίου,ικανοποιώντας τα ζηλότυπα ένστικτα του όχλου
-Κάθε φορά που μια κυβέρνηση,υπακούωντας στα κελεύσματα του παρεμβατισμού,καθορίζει ανώτατο ύψος στην τιμή πώλησης ενός προιόντος,ενεργοποιείται η ίδια διαδικασία:οι παραγωγοί,κρίνοντας ασύμφορη την τιμή πώλησης,περιορίζουν τη διάθεσή του στην αγορά,είτε μειώνοντας την παραγωγή (ενδεχομένως και κλείνοντας γραμμές παραγωγής,εντείνοντας την ανεργία),είτε στοκάροντας το προιόν εν αναμονή ευνοικότερων τιμών πώλησης.Η κυβέρνηση για να αποφύγει τις ελλείψεις του προιόντος,παρεμβαίνει στη διαδικασία παραγωγής του,καθορίζοντας την ποσότητα και την τιμή των πρώτων υλών,καθώς και το ύψος των μισθών των εργατών.Τελικά,αναγκάζεται να παρέμβει συνολικά σε όλη την παραγωγική διαδικασία.Φυσικά,η παρέμβαση αδυνατεί να δώσει λύση.Το αγαθό που ήταν-πριν την κυβερνητική παρέμβαση-ακριβό (κατά τη γνώμη της κυβέρνησης),τώρα-μετά την κυβερνητική ρύθμιση-εξαφανίζεται από την αγορά (υπάρχει όμως άφθονο...στη μαύρη αγορά που λειτουργεί παράλληλα)!
O Mises ανατέμνει με στέρεα οικονομική λογική τη σοσιαλιστική κοινωνία του μέλλοντος:αγαθά με το δελτίο και μαύρη αγορά! Η μακροπρόθεσμη συνέπεια του "πλαφόν" στις τιμές είναι αναπόδραστη.Ας το έχουμε κατά νου,κάθε φορά που τα λαικίστικα ΜΜΕ της χώρας μας καλούν την κυβέρνηση να ορίσει πλαφόν στην τιμή της βενζίνης...

Ακολουθεί μια κοινωνικά δύσκολη επισήμανση:"οι θεσμισμένοι κατώτατοι μισθοί από την κυβέρνηση,υπό ορισμένες συνθήκες δρουν προάγοντας την ανεργία".Το σκεπτικό είναι πως,σε μια ελεύθερη αγορά,το ύψος του μισθού είναι αποτέλεσμα του συνυπολογισμού προσφοράς/ζήτησης.Ο μισθός δεν μπορεί να υπερβεί την παραγωγικότητα γιατί τότε η παραγωγή του προιόντος θα καθίστατο ασύμφορη,αλλά ούτε μπορεί να βρίσκεται κάτω από το κόστος ζωής του εργάτη γιατί τότε η εργασία θα καθίστατο ασύμφορη και ο εργάτης θα αναζητούσε αλλού απασχόληση.Αυτό το ιδεατό σημείο ισορροπίας καλείται "στατικός" ή "φυσικός" μισθός.
Κάθε φορά που η κυβέρνηση (υπό την πίεση των συνδικάτων) καθορίζει κατώτατο μισθό υψηλότερο του "στατικού",οι επιχειρήσεις διαπιστώνοντας πως λειτουργούν με υψηλό κόστος,περικόπτουν μονάδες παραγωγής και απολύουν προσωπικό.Αρα,η ανεργία εκτινάσσεται!
Το σκεπτικό φαίνεται στέρεο,αλλά εδράζεται στην υπόθεση της ελεύθερης αγοράς.Σε μια αγορά με παρεμβάσεις και επιδοτήσεις,είναι δύσκολο να υπολογιστεί το ύψος του "στατικού" μισθού.
Σήμερα,στην Ελλάδα,υπό την πίεση της οικονομικής κρίσης,το ζήτημα του κατώτατου μισθού επανέρχεται.Δεν είμαι βέβαιος για την ορθότητα του συλλογισμού του Mises.Ισως αρμοδιότεροι είναι οι κατεξοχήν ενδιαφερόμενοι (εργοδοσία/εργάτες),εάν φυσικά τους επιτρέψει το...ΠΑΜΕ να συνδιαλεχθούν!

Ο Mises σχολιάζει και τα επιδόματα ανεργίας και υποστηρίζει πως δυσχεραίνουν την προσαρμογή των ανέργων στις νέες συνθήκες και καθυστερούν την επανένταξή τους στην εργασία,αφού δρουν επαναπάυοντάς τους ενω θα έπρεπε να συμβαίνει το αντίθετο.Πρόκειται-κατά τη γνώμη μου- για δογματική θέση.Ασφαλώς υπάρχει και αυτή η συνέπεια,αλλά χρέος μιας σύγχρονης κοινωνίας απέναντι στον άνεργο,είναι πιστεύω πρωτίστως η υλική του υποστήριξη.Ειδικά σε περιόδους μακροχρόνιας κρίσης-όπως η σημερινή-πρέπει να υποστηριχθούν τα επιδόματα ανεργίας.Το ύψος τους και η διάρκεια χορηγήσεώς τους,πρέπει φυσικά να εξαρτώνται από τις οικονομικές δυνατότητες του κράτους.

Για όσους υποστηρίζουν την "επιστροφή στο παρελθόν" και τη δήθεν "εποχή της αθωότητας",ο Mises είναι σαφής:"μια επιστροφή στην προ-καπιταλιστική εποχή δεν αποτελεί επιλογή,εκτός εαν είμαστ έτοιμοι να αποδεχτούμε τη μείωση του πληθυσμού της ανθρωπότητας στο 10% του σημερινού".Οι σχετικές στατιστικές,επιβεβαιώνουν την άποψή του.Ας το έχουμε κι αυτό κατά νου,ακούγοντας τους σημερινούς κήρυκες του "τέλους του καπιταλισμού" και "ενός άλλου,εφικτού κόσμου" (μηδέποτε προσδιοριζόμενου...).

(Συνεχίζεται)

3 comments:

  1. Κάποια σημεία που φαίνονται αντιφατικά ή δογματικά στο βιβλίο αυτό, φωτίζονται διαφορετικά αν κάποιος μελετήσει το Human Action που αποτελεί και το Magnus Opus του μεγάλου αυτού διανοητή του 20ου αιώνα, όπου περιγράφει εκτός των άλλων και την μεθοδολογία στην αναζήτηση της κοινωνικής ή οικονομικής αλήθειας (praxeology).

    ReplyDelete
  2. Αγαπητέ minority,ευχαριστώ για το σχόλιό σου.Το Human Action δεν το έχω διαβάσει-ακόμη-αλλά ο όγκος του (900 σελίδες)με τρομάζει!
    Μάλλον θα προτιμήσω την pocket edition!

    ReplyDelete
  3. Το χειμώνα του 2013 διάβασα το Human Action! Σπουδαίο έργο,αδύνατον να παρουσιαστεί,έστω συνοπτικά!

    ReplyDelete