Total Pageviews

Thursday, December 29, 2011

Γη και ελευθερία


Ο τίτλος παραπέμπει στην ομώνυμη ταινία του Ken Loach http://www.imdb.com/title/tt0114671/. Ο σκηνοθέτης τον δανείστηκε υποθέτω από την ομώνυμη Μεξικανικη αναρχική οργάνωση "Tierra y Libertad" (τέλη 19ου αιώνα) ή την ομώνυμη Ισπανική εφημερίδα (αρχές 20ου αιώνα).
"Γη και ελευθερία" ηταν επίσης το σύνθημα της Μεξικάνικης επανάστασης (1910-1920).

Το αίτημα αυτό,μου ξαναδίνει την αφορμή να ασχοληθώ με το προσφιλές μου θέμα της συγγένειας αναρχισμού/φιλελευθερισμού.
Τί ζητούσαν λοιπόν οι ακτήμονες καλλιεργητές του 19ου και 20ου αιώνα?
Ζητούσαν γη για να καλλιεργήσουν,ζητούσαν δηλαδή έγγειο ατομική ιδιοκτησία!
Εναντίον ποιών εξεγείρονταν?
Εναντίον των μεγάλων γαιοκτημόνων και της αγροτικής αριστοκρατίας,οι οποίοι νέμονταν μονοπωλιακά τις καλλιέργειες στα μεγάλα λατιφούντια και απασχολούσαν τους κολλίγους σε συνθήκες απόλυτης εξαθλίωσης! Εναντίον επίσης της εκκλησιαστικής αριστοκρατίας η οποία υποστήριζε ιδεολογικά το καθεστώς της αγροτικής δουλοπαροικίας και συχνά ήταν η ίδια κάτοχος μεγάλων εκτάσεων γης.
Δύσκολα ένας φιλελεύθερος δε θα συμφωνούσε με αυτά τα αιτήματα!
Εξ ορισμού ο φιλελευθερισμός είναι εναντίον των μονοπωλίων και υπέρ της ατομικής ιδιοκτησίας.
Επιπλέον,ο φιλελευθερισμός αντιτίθεται στα προνόμια της αριστοκρατικής τάξης και του ιερατείου,αιτούμενος ισονομία και ισοπολιτεία.

Είναι ενδιαφέρον πως το αίτημα για "γη και ελευθερία" συνδέθηκε με το σοσιαλιστικό κίνημα της εποχής,στα πλαίσια των ευρύτερων διακηρύξεων περί "κοινωνικής δικαιοσύνης","συναδέλφωσης" και "απελευθέρωσης των ανθρώπων" που θα οικοδομούσαν μια κοινωνία "αλληλεγγύης και ισότητας".Ομορφες διακηρύξεις και πανανθρώπινα ιδεώδη,τα οποία βέβαια-όπως όλες οι ιδέες-συχνά αλληλοσυγκρούονται και αλληλοαναιρούνται όποτε προσπαθούν οι άνθρωποι να τα εφαρμόσουν.

Είναι επίσης ενδιαφέρον πως στις βιομηχανικά υπανάπτυκτες κοινωνίες της εποχής,όπου το αγροτικό στοιχείο ήταν κυρίαρχο (Ρωσία,Ισπανία,Μεξικό),το σοσιαλιστικό κίνημα εκφράστηκε κατά κύριο λόγο από τους αναρχικούς και όχι από τους κομμουνιστές.Παρά τα κοινά στοιχεία τους,τα δυο αυτά "ξαδέρφια" έχουν δυο σημαντικές διαφορές:οι αναρχικοί επιζητούν τη διάσωση της ατομικής ελευθερίας μέσα σε μια κοινωνία σοσιαλιστικής ισότητας,ενώ οι κομμουνιστές εντάσσουν το ατομικό δικαίωμα στην υπηρεσία του σοσιαλιστικού ιδεώδους θεωρώντας την κοινωνία υπερέχουσα έναντι των ατόμων.Ετσι,παρότι και οι δύο στο σοσιαλισμό επενδύουν τα οράματά τους,για τους μεν βαρύνει η ελευθερία των ατόμων,για τους δε η ισότητα.Και οι δύο,δικαιούνται να υποστηρίζουν τις Μαρξιστικές τους καταβολές.Αλλωστε,το όραμα του Μαρξ για την παγκόσμια προλεταριακή επανάσταση,αποσκοπούσε στην τελική απελευθέρωση των ανθρώπων από τα δεσμά της ανάγκης και από την εκμετάλλευση.Τόσο λοιπόν η "ισότητα" όσο και η "ελευθερία" εμπεριέχονται στη Μαρξιστική προφητεία.

Οι διαφορές αυτές δεν είναι μόνο θεωρητικές.
Τόσο στη Ρωσία,όσο και στην Ισπανία,οι αναρχικοί δημιούργησαν αγροτικές κολλεκτίβες στις οποίες η συμμετοχή των ιδιωτών καλλιεργητών διακηρύσσονταν ως "προαιρετική" και εξαρτώμενη από την "ελεύθερη επιλογή" τους.
Αντίθετα,η πρακτική των μπολσεβίκων,υπήρξε η αναγκαστική κολλεκτιβοποίηση.Επί Στάλιν,η διαδικασία πραγματοποιήθηκε μαζικά,εντάχθηκε στους μείζονες σκοπούς της επανάστασης και όσοι καλλιεργητές αντιτάσσονταν,χαρακτηρίζονταν "κουλάκοι"(δελ.μεγαλογαιοκτήμονες) και υφίσταντο απηνείς διωγμούς και εκτελέσεις.
Φυσικά οι αναρχικοί σχηματισμοί-όπου επικάτησαν οι κομμουνιστές-διαλύθηκαν βίαια (ο Μάχνο στην Ουκρανία,το CNT-FAI στην Ισπανία κλπ).

Πού μπορεί τώρα να επανεμφανιστεί ο φιλελευθερισμός δίπλα στον αναρχισμό?
Μα φυσικά στο δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής του αγρότη,στην προάσπιση του δικαιώματος της διαφορετικότητας,στην καταδίκη κάθε καταστολής της διακίνησης των ιδεών,στην αντίθεση στις πολιτικές διώξεις και στο φυσικό βασανισμό των ανθρώπων.
Ποιά όμως είναι ταυτόχρονα η θεμελιώδης αντίθεση των δυο?
Είναι η θέση τους ως προς την ατομική ιδιοκτησία.

Για τους φιλελεύθερους,είναι προαπαιτούμενο κάθε ατομικού δικαιώματος και εγγύηση κάθε πολιτικής ελευθερίας.
Για τους αναρχικούς,αντίθετα,είναι παράγοντας ανισότητας και καταπίεσης των ανθρώπων.
Ολες οι υπόλοιπες διαφορές(π.χ η αναρχική αντίθεση στους αστικούς νόμους σε αντιδιαστολή με τη φιλελεύθερη νομοκρατία) εκκινούν από τη θεμελιώδη αυτή αντίθεση.

Για τον οπαδό της ατομικής ελευθερίας γενικότερα,από την απάντηση που θα δώσει απέναντι στο θεμελιώδες αυτό ζήτημα (της ιδιοκτησίας),θα εξαρτηθεί και ο πολιτικός χώρος στον οποίο θα αισθανθεί κοντινότερα.

Προσωπικά,αλλιώς είχα απαντήσει στα είκοσί μου χρόνια και αλλιώς την τελευταία δεκαετία.
Ισως είναι και θέμα βιολογικής εξέλιξης,θυμικού,κοινωνικών προτεραιοτήτων και απείρων άλλων αγνώστων παραγόντων.
Θέλω να πιστεύω πως,είτε ως liberal είτε ως libertarian (ακόμη δεν έχω αποφασίσει...) παραμένω εραστής της ελευθερίας!

29/12/2011

1 comment:

  1. Κατ' αρχάς έχεις καιρό μπροστά σου να αποφασίσεις. Μικροί είμαστε ακόμη...
    Έθεσες νομίζω σωστά τις συγγένειες και τις διαφορές αναρχισμού-φιλελευθερισμού. Θα πρόσθετα ακόμη, με τον κίνδυνο να ολισθήσω στην φυσιοκρατία, ότι το αίτημα-ζητούμενο για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας αντίκειται στην ανθρώπινη φύση. Η λέξη "δικό μου" είναι από τις πρώτες που αρθρώνουν τα μικρά παιδιά. Η "ιεροποίηση" βέβαια της ιδιοκτησίας από τους φιλελεύθερους στοχαστές και πολιτικούς μου φαίνεται κάπως υπερβολική. Συχνά την τοποθετούν αξιακά στο επίπεδο της ίδιας της ανθρώπινης ζωής. Για να θυμηθούμε και τον Erich Fromm "Eίμαι" και "Έχω" δεν είναι το ίδιο πράγμα.

    Υ.Γ. Πραγματικά συγκλονιστική και θαρραλέα η "Γη και Ελευθερία" του Ken Loach. Oι γραφειοκράτες και οι τεχνικοί της εξουσίας πάντα υποτάσσουν τους ελευθερόφρονες επαναστάτες.

    ReplyDelete