Πέρα απ'το ανθρωπιστικό σκέλος-το οποίο δεν αμφισβητείται-της κακοφάνηκε η θρησκευτική παρέμβαση των ιερωμένων στη ζωή των ιθαγενών, η εισδοχή της χριστιανικής θρησκείας στις φυλές που μέχρι τότε είχαν άλλες λατρευτικές συνήθειες,η απόπειρα προσηλυτισμού εν ολίγοις των πεινασμένων Αφρικανών.
Πολλά τα ερωτήματα που προκύπτουν:
α)Ποιό το κίνητρο της ιεραποστολής:απλός ανθρωπισμός ή/και επιθυμία προσηλυτισμού?
β)Μπορεί μια πράξη να απαξιώνεται ηθικά από τα κίνητρά της ?
γ)Είναι δυνατόν μια πράξη μας να έχει μονοσήμαντο αποτέλεσμα,δίχως παράπλευρες συνέπειες?
Θα επιχειρήσω κάποιες απαντήσεις:
α) Η ακριβής διερεύνηση των κινήτρων είναι αδύνατη. Ασφαλώς υπάρχουν ιερείς κινούμενοι από ανιδιοτέλεια και χριστιανική αγάπη,όπως και άλλοι, που έχουν υστερόβουλα κίνητρα.Αλλά,μπορούμε άραγε να γνωρίζουμε με ακρίβεια τα κίνητρα των πράξεών μας? Ποιό είναι το πρωταρχικό κίνητρο?
Οι κατά καιρούς φιλοσοφικές σχολές δεν έχουν απαντήσει πειστικά.Αν πρωταρχικό μας κίνητρο είναι η προστασία των υλοζωικών συνθηκών του βίου μας (όπως υποστηρίζει ο επιστημονικός υλισμός και οι βιοθεωρίες συμπεριφοράς),τότε δε θα θυσιάζονταν άνθρωποι στο όνομα ιδεών (όπως η πατρίδα,η ελευθερία,ακόμη και ο σοσιαλισμός)!
Από την άλλη,είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε πως,σε κάποιο βαθμό,η βούλησή μας είναι "ελεύθερη" (έστω και πολλαπλώς επηρεαζόμενη),ώστε να μπορεί να μας αποδοθεί και η ευθύνη των πράξεών μας.Δίχως ατομική ευθύνη,δε θεμελιώνεται δίκαιο και επανερχόμαστε σε συνθήκες ζούγκλας όπου ο καθένας μάχεται για την επιβίωσή του.
Αλλά δίχως επαρκή γνώση των κινήτρων που την καθορίζουν,πόσο" ελεύθερη" και πόσο" δική μας" είναι η βούληση?
β) Σε θεωρητικό επίπεδο,μια ανθρωπιστική πράξη που δεν προσδοκά όφελος είναι ανώτερη μιας υστερόβουλης.Αλλά υπάρχει άραγε ανυστερόβουλη πράξη? Ακόμη κι αν "κάνουμε το καλό" για λόγους ατομικής επιλογής,η ηθική ικανοποίηση που λαμβάνουμε δεν αποτελεί ατομική ανταμοιβή (έστω θεωρητική)? Από τη στιγμή που η πράξη μας, μας προσπορίζει ατομική ωφέλεια, πώς μπορεί να θεωρηθεί ηθικά ουδέτερη? Τί σημασία έχει για τον ευεργετούμενο,αν η ευεργεσία είναι πάντοτε ηθικά υστερόβουλη? Και ποιά ακριβώς επιδίωξη θα απαξιώσει μια αγαθοεργία έναντι μιάς άλλης?
γ) Εδώ τα πράγματα είναι απλούστερα και η απάντηση είναι ΟΧΙ.
Αν μείνουμε στο παράδειγμα της βοήθειας στην Αφρική,ακόμη και οι politically correct οργανώσεις που βοηθούν (Action Aid,Unicef,Γιατροί χωρίς σύνορα,Γιατροί του κόσμου κ.α),επιδρούν-εκούσια ή ακούσια-στις τοπικές κοινωνίες και σε πολιτικό επίπεδο: δικαιώματα γυναικών, εκπαίδευση παιδιών, αποτροπή παιδικής εργασίας κ.ο.κ.
Δεν έχει σημασία αν για μας οι παρεμβάσεις αυτές είναι ηθικά αποδεκτές με γνώμονα τη "Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου" (την οποία ενδεχομένως οι ιθαγενείς αγνοούν),αλλά ό'τι γίνονται παρεμβάσεις στις τοπικές κοινωνίες, χωρίς οι ίδιες οι κοινωνίες να έχουν ερωτηθεί εάν τις επιθυμούν.
Αλλά ακόμη κι αν ερωτώντο,πόσο "ελεύθερη" θα ήταν η επιλογή τους όταν πρέπει να γίνει σε συνθήκες ζωής και θανάτου?
Με λίγα λόγια,ζούμε πιστεύοντας πως διαθέτουμε ελεύθερη βούληση και μπορούμε να κάνουμε ατομικές ηθικές επιλογές,αλλά ούτε τον πλήρη έλεγχο των κινήτρων μας έχουμε, ούτε τις συνέπειες των πράξεών μας μπορούμε να προβλέψουμε...
Μπροστά σ'αυτή τη διαπίστωση,πολλες επιλογές ανοίγονται και όλες είναι λίγο-πολύ "νόμιμες": υπαρξιακός αγνωστικισμός,υπαρξιακός χριστιανισμός,μηδενισμός,υλισμός,στωικισμός,επικούρειος ευδαιμονισμός και...και...και...
Δεν είναι τυχαίο πως οι δυο κορυφαίοι στοχαστές του εμπειρισμού (της θεωρίας που πρεσβεύει πως η εγκυρότερη πηγή της γνώσης είναι η ανθρώπινη εμπειρία) οδηγήθηκαν σε διαφορετικούς δρόμους:
Ο David Hume (1711-1776) στον αγνωστικισμό, ο John Locke (1632-1704) στο Θεό και στη θεμελίωση του κλασσικού φιλελευθερισμού.
Aβυσσος η ψυχή του ανθρώπου και τα κίνητρά της φυσικά!
Προσωπικά,επιλέγω την προσπάθεια αυτόνομης δράσης αντί της μοιρολατρείας,έχοντας όμως επίγνωση των περιορισμών της ανθρώπινης φύσης.
Eπιλέγω επίσης τη βοήθεια στην Αφρική,δίχως να μ'ενοχλεί το ότι αδυνατώ να τη θεμελιώσω λογικά ή να την αποστειρώσω από παράπλευρες συνέπειες:ο ανθρωπισμός είναι κατεξοχήν μεταφυσικός!
Γοητευτική η πορεία του ανθρώπου στην Ιστορία,εν πολλοίς μυστηριώδης και απροσδιόριστη.
Αλλά,δεν είναι "καλύτερα" (φιλοσοφικά και αισθητικά μιλώντας) έτσι?
2/10/2011
No comments:
Post a Comment